ΤΟ ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΗΣ ΕΞΕΛΙΞΗΣ ΤΩΝ ΟΙΚΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΚΑΜΒΟΥΝΙΩΝ

Στο κείμενο γίνεται μια συνοπτική καταγραφή της εξέλιξης των οικισμών της περιοχής Καμβουνίων από την πτώση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι σήμερα. Καταγράφονται όλοι οι οικισμοί που αναφέρονται στα διάφορα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα από το 1481 και μετά, καθώς και όσοι οικισμοί αναφέρονται στην παρρησία της Μονής Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Ζάβορδας από το 1532 και μετά.

Από τους 21 οικισμούς που καταγράφονται, σήμερα υπάρχουν μόνο δέκα, ενώ οι υπόλοιποι είτε συγχωνεύτηκαν με τους γειτονικούς οικισμούς, είτε διαλύθηκαν. Βασικό χαρακτηριστικό των οικισμών είναι ότι κατοικούνταν αποκλειστικά και μόνο από Χριστιανούς.

Στο κείμενο οι οικισμοί που συγχωνεύτηκαν ή διαλύθηκαν περιγράφονται στην κοινότητα που μετακόμισαν οι κάτοικοι μετά τη διάλυσή των οικισμών τους. Να σημειώσω ότι όλοι οι οικισμοί σήμερα ανήκουν στο Δήμο Σερβίων - Βελβεντού.

Κοινότητα Τριγωνικού

Η κοινότητα Τριγωνικού (ΦΕΚ :179/1927) προήλθε από τη μετονομασία της κοινότητας Δέλινου η οποία είχε συσταθεί το 1918 (ΦΕΚ 260Α/1918). Κατά τον 16ο αιώνα κοντά στον οικισμό Δέλινο υπήρχαν ακόμη δύο μικρότεροι οικισμοί, ο οικισμός Κατερίνη και οικισμός Σερμεή. Η διάλυση του οικισμού Κατερίνη τοποθετείται μετά το έτος 1502 και πριν το έτος 1519, ενώ η διάλυση του οικισμού Σερμεή τοποθετείται μετά το έτος 1543 και πριν το έτος 1569.

Χωριό Δέλινο (Τριγωνικό)

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Delvine ή Deline (δηλαδή χωριό Δέλβινο ή Δέλινο). Ταυτίζεται με το χωριό Δέλινον της παρρησίας. Το έτος 1927 ο οικισμός Δέλινο μετονομάστηκε σε Τριγωνικό (ΦΕΚ :179/1927).

Χωριό Κατερίνη

Απαντάται στις απογραφές του 1481, του 1498-1502, ως karye-i Katarin (χωριό Κατερίνη). Στην απογραφή του 1519 σημειώνεται ως mesra'a, δηλαδή χωρίς κατοίκους αλλά οι κάτοικοι συνεχίζουν να καλλιεργούν τα κτήματα. Στην παρρησία δεν γίνεται καμιά αναφορά στον οικισμό, αφού ο οικισμός έπαψε να υπάρχει πριν από το 1519, δηλαδή πριν το 1532-1534 που είναι τα έτη σύνταξης της παρρησίας. Ο οικισμός τοποθετείται κοντά στο λάκκο της Κατερίνης.

Χωριό Σερμεή

Απαντάται στις απογραφές του 1498-1502, του 1527-1529 και του 1543 ως karye-i Sarka ήSerma (χωριό Σάρκα ή Σέρμα), ενώ στην απογραφή του 1569 καταγράφεται ως Mesra'a (έρημο από κατοίκους, αλλά οι κάτοικοι συνεχίζουν να καλλιεργούν τα κτήματα). Στην παρρησία αναφέρεται ως Σερμεή και βρίσκεται μεταξύ Ριάχωβου, Δέλινου και Μεταξά. Ο οικισμός έπαψε να υπάρχει πριν από το1569.

 

Κοινότητα Πολυρράχου

Η κοινότητα Πολυρράχου (ΦΕΚ :179/1927) προήλθε από τη μετονομασία της κοινότητας Ραχόβου. Οι οικισμοί Ραχόβου και Καλδάδων από το 1918 ανήκαν στην κοινότητα Σερβίων (ΦΕΚ 260Α /1918). Η κοινότητα Πολυρράχου αποτελούνταν από τα χωριά Πολύρραχο και Προσήλιο. Ο Οικισμός Πολυρράχου προήλθε από τη μετονομασία του οικισμού Ράχοβο (ΦΕΚ :179/1927), ενώ ο οικισμός Προσηλίου προήλθε από τη μετονομασία του οικισμού Καλδάδες (ΦΕΚ : 156/1928).

Χωριό Ράχωβο (Πολύρραχο)

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Rahova ήOrahova (χωριό Ράχοβο ή Οράχοβο). Στην παρρησία αναφέρεται ως Ριάχοβο. Το 1927 ο συνοικισμός Ράχοβον μετονομάστηκε σε Πολύρραχον (ΦΕΚ :179/1927).

Χωριό Καλδάδες (Προσήλιο)

Απαντάται στις απογραφές από το 1502 και μετά, δεν απαντάται στην πρώτη απογραφή του 1481ως karye-i Kalozat ή Kaloδat και Kaldat(χωριό Καλοδάτ ή Καλδάτ). Ταυτίζεται με τον οικισμό της παρρησίας Καλδάδες. Το 1928 ο οικισμός Καλδάδες μετονομάστηκε σε Προσήλιο (ΦΕΚ : 156/1928).

Κοινότητα Μεταξά

Το 1918 συστάθηκε η κοινότητα Μεταξά η οποία αποτελείται από το χωριό Μεταξά (ΦΕΚ 260Α/1918). Στο χωριό Μεταξά πριν το έτος 1569 είχε μετακομίσει και μερίδα των κατοίκων του οικισμού Πεκαλή.

Χωριό Μεταξά

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Metaksa (χωριό Μεταξά). Στην παρρησία αναφέρεται ως Μεταξά, όπως λέγεται και σήμερα.

Χωριό Πεκαλή

Κοντά στο Μεταξά υπήρχε και ο οικισμός Pecal ή Pical (Πεκαλή) ο οποίος δεν αναφέρεται στην παρρησία. Ο οικισμός μετά το1543 διαλύεται και τα χωράφια τους καλλιεργούνται από κατοίκους των οικισμών Μεταξά και Γκλίγγοβο (Σαραντάπορο).

Κοινότητα Λιβαδερού

Η σημερινή κοινότητα Λιβαδερού προήλθε από τη μετονομασία της κοινότητας Μόκρου (ΦΕΚ : 156/1928). Η κοινότητα Μόκρου είχε συσταθεί το 1918 (ΦΕΚ 260Α/1918). Το χωριό Μόκρο είχε προέλθει από τη συνένωση των κατοίκων των οικισμών Μόκρου, Νεοχωρίου,Κυδωνιάς και Κεραμοχωρίου.

Χωριό Μόκρου (Λιβαδερό)

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Mokri ήMokroz (χωριό Μόκρι ή Μόκρος). Στην παρρησία αναφέρεται ως Μόκορου και Μόκρου. Αποτέλεσε μαζί με το Νεοχώρι, την Κυδωνιά και το Κεραμοχώρι το χωριό Μόκρο, το οποίο το 1928 μετονομάστηκε σε Λιβαδερό (ΦΕΚ : 156/1928)..

Χωριό Νεοχώρι

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Nihor (χωριό Νιχώρι) Στην παρρησία αναφέρεται ως Νεοχόρι. Αποτέλεσε μαζί με το Μόκρου, την Κυδωνιά και το Κεραμοχώρι το σημερινό Λιβαδερό. Δεν υπάρχει ο οικισμός σήμερα.

Χωριό Κυδωνιά

Απαντάται σε όλες τις απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Kyzonya ή Kidonya (χωριό Κυδωνιά). Δεν αναφέρεται καθόλου στην παρρησία. Υπάρχει όμως στο Λιβαδερό τοποθεσία Κυδωνιά,όπου όπως λένε οι κάτοικοι ήταν παλιό χωριό. Δεν υπάρχει ο οικισμός σήμερα.

Χωριό Κεραμοχώρι

Απαντάται σε όλες τις απογραφές, εκτός της πρώτης απογραφής του 1481, ως karye-i Koraz Ahuri, Korazahori, Koramohori τα οποία διαβάζονται και ως Kradohor ή Kramohor(χωριό Κοράζ Αχούρι ή Κεραμοχώρι). Δεν απαντάται ο οικισμός στην παρρησία. Ο οικισμός βρισκόταν κοντά στην Πάδη. Δεν υπάρχει ο οικισμός σήμερα.

Κοινότητα Τρανοβάλτου

Η Κοινότητα Τρανοβάλτου συστάθηκε το 1918 (ΦΕΚ 260Α/1918) με έδραν τον οικισμό Τρανόβαλτο. Συνενώθηκαν με αυτήν και οι οικισμοί Πάδες, Νιζισκόν, Λαζαράδες και Ζίδανι.

Χωριό Ξερόβαλτος (Τρανόβαλτος)

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Ikserovaltosή Buyuk Valtos(Ξερόβαλτος ή Μεγάλος Βάλτος). Ταυτίζεται με τον οικισμό της παρρησίας Τρανόβαλτος. Είναι το σημερινό χωριό Τρανόβαλτο.

Χωριό Λαζαράδες

Απαντάται σε όλες τις απογραφές, εκτός της απογραφής του 1481, ως karye-i Lazarat (χωριό Λαζαράτ). Στην παρρησία αναφέρεται ως Λαζαράδες. Είναι το σημερινό χωριό Λαζαράδες.

Χωριό Νεζεσκός (Φρούριο)

Απαντάται στις απογραφές του 1543, 1549 και 1613 ως karye-i Izicko και Izisko (χωριό Ιζισκό). Δεν απαντάται στις προηγούμενες απογραφές. Ταυτίζεται με τον οικισμό Νεζεσκός της παρρησίας. Το χωριό μετονομάστηκε από Νιζισκόν σε Παλιάλωνα (ΦΕΚ : 156/1928), αργότερα από Παλιάλωνα μετονομάστηκε σε Φρούριο (ΦΕΚ : 99/1961).

Χωριό Πάδες (Βογκόπετρα)

Απαντάται στις απογραφές του 1481, του 1498-1502, του 1543, του 1569, του 1613 ως karye-i Pazi, Padi(χωριό Πάδη), Ενώ στις ενδιάμεσες απογραφές του 1519 και του 1527-1529σημειώνεται ως Mezra'a (έρημος από κατοίκους). Στην παρρησία αναφέρεται ως Πάδες. Αργότερα μετονομάστηκε από Πάδες σε Βογκόπετρα (ΦΕΚ: 156/1928). Σήμερα ο οικισμός είναι εγκαταλειμμένος από κατοίκους και σώζεται μόνον η εκκλησία, χαλάσματα του σχολείου και η βρύση.

Κοινότητα Μικροβάλτου

Η κοινότητα Μικροβάλτου συστάθηκε το 1918 (ΦΕΚ 260Α/1918) και αποτελείται μόνο από τον οικισμό Μικροβάλτου. Στον οικισμό εγκαταστάθηκαν άγνωστο πότε (πάντως μετά το 1613) και οι κάτοικοι του οικισμού Ζηδάνη.

Χωριό Μικρόβαλτος

Απαντά σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Valtos-i Kucuk(χωριό Μικρός Βάλτος). Ταυτίζεται με τον οικισμό της παρρησίας Μικρόβαλτος. Είναι το σημερινό χωριό Μικρόβαλτο.

Χωριό Ζηδάνη

Απαντάται σε όλες τις απογραφές σε ορισμένες ως karye-i Ijdan ή Izdan (χωριό Ισντιάν). Ταυτίζεται με τον οικισμό της παρρησίας Ζηδάνη και τοποθετείται στο σημερινό μοναστήρι Ζτάνη κοντά στο Μικρόβαλτο. Ο οικισμός καταγράφεται τουλάχιστον μέχρι το 1613. Σήμερα δεν υπάρχει ο οικισμός.

Κοινότητα Ελάτης

Η σημερινή κοινότητα Ελάτης προήλθε από τη μετονομασία της Κοινότητας Λουζιανής σε Ελάτη (ΦΕΚ : 156/1928). Η κοινότητα Λουζιανής είχε συσταθεί το 1918. Το χωριό Λουζιανή είχε προέλθει από τη συνένωση, άγνωστο πότε (πάντως μετά το 1613, γιατί μέχρι τότε αποτελούσαν σίγουρα χωριστά χωριά), των χωριών Λοζιανή, Λουζιανή ή μικρή Λουζιανή και το χωριό Άλατος ή Ελατο.

Χωριό Λοζιανή (Ελάτη)

Απαντάται σε όλες τις οθωμανικές απογραφές από το 1481 μέχρι το 1613, ως karye-i Lujani-Buzurg ή Luzani Buyuk (χωριό Μεγάλη Λουζιανή). Στην παρρησία αναφέρεται ως Λοζιανή. Είναι η σημερινή Ελάτη που προήλθε από τη συγχώνευση της Μεγάλης Λοζιανής και της Μικρής Λουζιανής.

Χωριό Λουζιανή

Απαντάται σε όλες της απογραφές μέχρι το 1613, εκτός της απογραφής του 1481, ως karye-i Lujani Kucuk (χωριό Μικρή Λουζιανή). Στην παρρησία αναφέρεται σαν Λουζιανή. Αποτέλεσε μαζί με τη Λοζιανη τη σημερινή Ελάτη. Δεν υπάρχει ο οικισμός σήμερα.

Χωριό Άλατος

Απαντά στις απογραφές του 1481, του 1498-1502, του 1527-1529, του 1543, του 1613, ενώ δεν απαντάτε στις απογραφές του 1519 και του 1569 με τις μορφές karye-i Alato καιAlatoz (χωριό Άλατος), ενώ μπορεί να διαβαστεί και ως Elato,Elatos και Elatoz. Ταυτίζεται με τον οικισμό Έλατος της Παρρησίας. Στην Παρρησία αναφέρεται μεταξύ των οικισμών Πάδες, Νεζεσκός, Μόκρου, Λουζιανή. Δεν υπάρχει ο οικισμός σήμερα.

Από τις κοινότητες, στον Καποδίστρια και στον Καλλικράτη

Μετά την απελευθέρωση του 1912 οι οικισμοί για ένα διάστημα κράτησαν το μέχρι τότε σύστημα αυτοδιοίκησης και στη συνέχεια με νομοθετικά διατάγματα (ΦΕΚ) συστάθηκαν σε κοινότητες.

Το 1918 με Βασιλικό διάταγμα οι οικισμοί οργανώθηκαν σε κοινότητες.

ΦΕΚ 260Α - 31/12/1918 "περί συστάσεως κοινοτήτων εν τω νομώ Κοζάνης

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟς ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Έχοντες υπ' όψει τα άρθρα 1-6 του νόμου 1051 της 6/10 Νοεμβρίου 1917, "περί συστάσεως και διοικήσεως δήμων και κοινοτήτων εν ταις νέαις χώραις", " προτάσει του Ημετέρου επί των Εσωτερικών Υπουργού, αποφασίσαμεν και διατάσομεν:

Ο συνοικισμός Δέλινον υπό το όνομα "Κοινότης Δέλινου" και έδραν τον ομώνυμον οικισμόν.

Ο συνοικισμός Λουζιανή υπό το όνομα "Κοινότης Λουζιανής" και έδραν τον ομώνυμον οικισμόν.

Ο συνοικισμός Μεταξάς υπό το όνομα "Κοινότης Μεταξά" και έδραν τον ομώνυμον οικισμόν.

Ο συνοικισμός Μικρόβαλτον υπό το όνομα "Κοινότης Μικροβάλτου" και έδραν τον ομώνυμον οικισμόν.

Ο συνοικισμός Μόκρον υπό το όνομα "Κοινότης Μόκρου" και έδραν τον ομώνυμον οικισμόν.

Ο συνοικισμός Σέρβια υπό το όνομα "Κοινότης Σερβίων" και έδραν τον ομώνυμο οικισμόν. Προς την Κοινότητα ταύτην ενούνται και οι συνοικισμοί Αυλές, Γουλες, Ορτα-κιόϊ, Ρύμνιον, Καλιδάδες και Ραχοβον.

Ο συνοικισμός Τρανόβαλτον υπό το όνομα "Κοινότης Τρανοβάλτου" με έδραν τον ομώνυμον οικισμόν. Προς ταύτην ενούνται και οι συνοικισμοί Πάδες, Νιζισκόν, Λαζαράδες, Ζίδανι.

Το 1927 με νομοθετικό διάταγμα έγινε η μετονομασία των οικισμών και των κοινοτήτων του Δέλινου και του Ραχόβου.

Με το ΦΕΚ 179/30-8-1927 "Περί Μετονομασίας Κοινοτήτων και συνοικισμών"

Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 1 και 5 του από 17 Σεπτεμβρίου 1926 Ν.Δ. "Περί μετονομασίας συνοικισμών, πόλεων και κωμών", προτάσει του επί των Εσωτερικών Υπουργού, στηριζομένη εις γνωμοδότησιν της επιτροπείας των τοπονυμιών της Ελλάδος, εγκρίνομεν ίνα αι κάτωθι κοινότητες και συνοικισμοί αυτών, μετονωμασθώσιν ως εξης:

Η Κοινότης Δελίνου μετονομάζεται εις κοινότητα Τριγωνικού, και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Δέλινον εις "Τριγωνικόν".

Η Κοινότης Ραχόβου μετονομάζεται εις κοινότητα "Πολυρράχου", και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Ράχοβον εις "Πολύρραχον".

Το 1928 με νομοθετικό διάταγμα, ακολούθησε η μετονομασία των οικισμών και των κοινοτήτων της Λουζιανής, του Μόκρου, του Νιζισκού, της Πάδης και των Καλδάδων.

Με το ΦΕΚ 156/8-8-1928 "Περί Μετονομασίας Κοινοτήτων και συνοικισμών"

Έχοντες υπ' όψιν τα άρθρα 1 και 5 του από 17 Σεπτεμβρίου 1926 Ν.Δ. "Περί μετονομασίας συνοικισμών, πόλεων και κωμών", προτάσει του επί των Εσωτερικών Υπουργού, στηριζομένη εις γνωμοδότησιν της επιτροπείας των τοπονυμιών της Ελλάδος, εγκρίνομεν ίνα αι κάτωθι κοινότητες και συνοικισμοί αυτών, μετονωμασθώσιν ως εξης:

Η Κοινότης Λουζιανής μετονομάζεται εις κοινότητα "Ελάτης", και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Λουζιανή εις "Ελάτη".

Η Κοινότης Μόκρου μετονομάζεται εις κοινότητα "Λιβαδερού", και ο ομώνυμος αυτή συνοικισμός Μόκρου εις "Λιβαδερόν".

Ο συνοικισμός Νιζισκόν της κοινότητας Τρανοβάλτου μετονομάζεται εις "Παλιάλωνα" (τα).

Ο συνοικισμός Πάδες της κοινότητας Τρανοβάλτου μετονομάζεται εις "Βογκόπετρα".

Ο συνοικισμός Καλντάδες της κοινότητας Πολυρράχου μετονομάζεται εις "Προσήλιον".

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ

Το 1997 με το πρόγραμμα ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ, νόμος 2539/1997 για τη "Συγκρότηση πρωτοβάθμιας τοπικής αυτοδιοίκησης", καταργήθηκαν οι κοινότητες Πολυρράχου, Τριγωνικού και Μεταξά και αποτέλεσαν μαζί με άλλες κοινότητες το δήμο Σερβίων, με έδρα τα Σέρβια. Επίσης καταργήθηκαν οι κοινότητες Τρανοβάλτου, Μικροβάλτου και Ελάτης και αποτέλεσαν το δήμο Καμβουνίων, με έδρα τον οικισμό Τρανοβάλτου. Η κοινότητα Λιβαδερού μέχρι το 2010 παρέμεινε ως αυτόνομη κοινότητα.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ

Το 2010 με το πρόγραμμα ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ, νόμος 3852/2010, ΦΕΚ 87Α΄,για τη "Νέα αρχιτεκτονική της αυτοδιοίκησης και της αποκεντρωμένης διοίκησης", καταργήθηκαν οι καποδιστριακοί δήμοι Σερβίων και Καμβουνίων και μαζί με το δήμο Βελβεντού και την κοινότητα Λιβαδερού αποτέλεσαν το δήμο Σερβίων - Βελβεντού στον οποίο ανήκουν όλες οι κοινότητες της περιοχής Καμβουνίων.

Τάκης Παπαθανασίου